پرسش:
آیندة جوانان را از نظر گرایش‌های دینی با روندی که فعلاً موجود است، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
پاسخ:
پیش‌بینی گرایش‌های دینی جوانان در آینده تا حدود بسیاری به ارزیابی واقع‌نگرانه از وضعیت کنونی گرایش‌های مذهبی جوانان بستگی دارد و تنها در این صورت است که می‌توانیم آیندة جوانان و نوجوانان را از نظر گرایش به مذهب، مورد ارزیابی قرار دهیم.
در حال حاضر، جوانان از نظر گرایش به مذهب و رفتار مذهبی دو روند متضاد را می‌پیمایند. عدّه‌ای
از جوانان با انگیزه و علاقة خاصّی به مذهب و ارزش‌های دینی پایبند بوده و در مسیر معنویت و کمال در تکاپو هستند. در این میان رشد افکار دینی و علاقه به فضیلت‌های مذهبی در نوجوانان گاه به‌گونه‌ای مشاهده می‌شود که آنها به انجام عبادات، ریاضت و شب‌زنده‌داری پرداخته و صفا و پاکی و خلوص، در رفتار و گفتارشان موج می‌زند. اوج این عشق و خلوص را در صفوف نماز جمعه و جماعت، مراسم دعا و نیایش، به‌خصوص ایام اعتکاف و شب‌های قدر شاهد هستیم که جوانان با چه شور و شوقی به راز و نیاز با معبود پرداخته و یک‌سره بر همة لذت‌ها و زرق و برق‌های دروغین دنیا پشت‌پا می‌زنند. در دید و بازدیدهای مقام معظم رهبری و دیگر مسئولان با جوانان، حضور پرشور و فعال آنان نماد دیگری از فرهنگ دینی و معنویت و دین باوری آنان را به نمایش می‌گذارد. در خصوص این عده از جوانان، به جرأت می‌توان گفت که در آینده نیز همچنان به ارزش‌های دینی پایبند و متعهد باقی خواهند ماند، و با برنامه‌ریزی‌های منظم و دقیق فرهنگی و برخوردهای مناسب مسئولان، پای‌بندی و گرایش به دین و مذهب در این دسته از جوانان بیشتر خواهد شد.
در مقابل، مجموعة دیگری از جوانان در حال حاضر آن چنان تحت تأثیر تبلیغات سوء دشمن قرار گرفته و نسبت به برخی از ظواهر دین و مذهب بدبین هستند(1) که اگر این روند ادامه یابد نه تنها امیدی به هدایت آنها نیست حتی ممکن است کل جامعه را به سوی انحرافات و بی‌بند و باری سوق دهند.
البتّه اگر روند کنونی در مورد تربیت و فرهنگ اجتماعی، برنامه‌های صدا و سیما، آموزش و پرورش، مطبوعات و دیگر نهادهای فرهنگی که مسئول تربیت و هدایت نسل جوان هستند، مورد بازنگری و اصلاح جدّی قرار گیرد، قطعاً آیندة این دسته از جوانان نیز نسبت به گرایش‌های مذهبی، امیدوار کننده خواهد بود. چون مذهب‌ستیزی و روی‌گردانی از ارزش‌های دینی در میان جوانان برخواسته از یک یا چند عامل زیر می‌باشد که با اجرای برنامه‌های تربیتی، قابل اصلاح و پیش‌گیری است.
1ـ بی‌اعتنایی والدین در تربیت دینی فرزندان. جوانانی که علاقمند به مذهب نیستند، بیشتر در خانواده‌هایی تربیت یافته‌اند که پدر و مادر و دیگر اعضای خانواده توجهی به مسایل مذهبی نداشته‌اند.
2ـ همانند سازی با الگوهای ناهنجار اجتماعی و محیط ناسالم. عدّه‌ای از جوانان، از آن جهت گرایش به مذهب ندارند که در محیط آلوده و با دوستان ناباب رشد یافته و اصلاً زمینه‌ای مناسب برای رشد گرایش به مذهب در آنها فراهم نبوده است.
3ـ برخورد نابجا و نامناسب برخی مسئولان. جوانانی را نیز سراغ داریم که صرفاً به‌خاطر برخوردهای نابجای یکی از مسئولان ولو مسئولان بسیار رده پایینی، از مکتب و نظام و ارزش‌های دینی دل‌سرد شده و از اسلام فاصله گرفته‌اند.
4ـ تبلیغات زهرآگین دشمن و تهاجم فرهنگی. عدّة کثیری از جوانان تحت‌تأثیر تبلیغات مخرّب دشمن قرار گرفته و جاذبه‌های کاذب و دروغین فیلم‌ها و سریال‌ها، ماهواره و اینترنت و... آنها را از مسیر حق بازداشته است.
چنان‌چه ملاحظه می‌شود در هیچ یک از گروه‌های یاد شده مذهب‌گریزی و دین‌ستیزی، ریشة عمیق و بنیادی ندارد، همه آنان در محیط اسلامی و با فرهنگ دینی بزرگ شده‌اند نهایت این‌که با مرور زمان عواملی از بیرون باعث روی‌گردانی و دل‌زدگی آنها از دین شده است(2) و یا به‌خاطر تبلیغات وسیع و پرزرق و برق دشمنان، مرعوب آنها شده‌اند. بنابراین حتّی دربارة این عده از جوانان نیز می‌توان با نگاه خوش‌بینانه و حاکی از امیدواری قضاوت کرد و چنین گفت که: دین و گرایش به مذهب امری است فطری و نسبت به گرایش جوانان به دین در آینده می‌توان امیدوار بود. و البتّه این خوش‌بینی ما نسبت به آیندة جوانان و هم‌چنین جوانان آینده در صورتی با واقعیت سازگار خواهد بود که تمهیداتی از سوی مسئولان و مربیان در زمینة تربیت و رشد و شکوفایی گرایش مذهبی کودکان، نوجوانان و جوانان، در نظر گرفته شود و نقاظ ضعف برنامه‌های تربیتی و آموزشی گذشته، مورد اصلاح و بازنگری جدی قرار گیرد. باید کودکان و نوجوانان به گونه‌ای تربیت شوند که آگاهانه و با اختیار کامل از آلودگی و گناه پرهیز نمایند و تقوی پیشه کنند. به‌عنوان مثال جمع‌آوری آنتن‌های ماهواره‌ای در شرایط فعلی لازم و ضروری است امّا کافی نیست. به بیان دیگر اصل در برنامه‌های فرهنگی و تربیتی ایجاد و مصونیت است و نه محدودیت.(3)
عوامل که می‌تواند زمینة گرایش جوانان به مذهب را در آینده فراهم سازد1ـ والدین و مربیان نقش بسیار با اهمیتی در تثبیت اعتقادات مذهبی صحیح و جهت‌دهی نوجوانان و جوانان در پیروی از اصول و اخلاقیات پسندیده ایفاء می‌نمایند.(4) بنابراین عقاید و آراء مذهبی باید به‌طوری منظم، هدفدار و قابل اجراء به آنان عرضه شود.
2ـ طرز ارائة مسایل مذهبی به نوجوانان و جوانان بسیار اهمیّت دارد. چه مسائلی را در این دوره باید برای آنها گفت که از دین زده نشوند. این موضوعات باید طوری ارایه شود که آنها احساس کنند امور مذهبی قابل پیاده شدن در زندگی روزمرّه می‌باشد و حتّی می‌توانند احتیاجات روانی خود را نیز با این امور برطرف نمایند. تنها موعظه کردن از طریق والدین، مربیان و یا علمای دین در خانه و مدرسه و مسجد کافی نیست، باید مسایل دینی را با تجربه و عمل توأم نمود تا به این زودی‌ها از فکر نوجوانان خارج نشود.
3ـ کسانی که در مورد دین با جوانان و نوجوانان صحبت می‌نمایند، خود باید الگوی واقعی دین باشند و به آن‌چه که می‌گویند عمل نمایند و نیز معلمان دینی توانایی پاسخ دادن به سؤالات نوجوانان را داشته باشند و بتوانند خرافات را از نظریات صحیح دینی جدا کرده به دانش‌آموزان ارایه دهند.(5)
4ـ فلسفة اصول عبادی را برای نوجوانان و جوانان باید به خوبی و به‌طور مطلوب و جذّاب بیان نمود و نیز اثری را که عبادات، دعاها و نیایش‌ها در اعمال ما می‌گذارند، توضیح داد.
5ـ عبور دادن منطقی نوجوانان و جوانان از احساسات خام مذهبی به بینش مذهبی تثبیت شده که با تعقل و تفکّر همراه باشد و کمک کردن به ایجاد ارتباط آنها با خدا، ارتباط آنها با خودشان ارتباط آنها با دیگران و جهان هست نیز ضروری به‌نظر می‌رسد.
6ـ و بالاخره جلوگیری جدّی از مفاسد و بی‌بند و باری‌ها در جامعه نقش مهمّی در تقویت گرایش‌های معنوی جوانان دارد. اگرنگات مذکور مورد اهتمام والدین و مسئولان تربیتی واقع شود، گرایش‌های جوانان به دین، در آینده روند مثبت را خواهد پیمود.
پاورقی:
1. ـ نوید، مهدی، فرهنگ و مقاومت فرهنگی، تمندر، 1374.
2. ـ فردی، محسن و همکاران، جامعه و فرهنگ، آرون، ج 3، ص 343 به بعد.
3. ـ نوید، مهدی، فرهنگ و مقاومت فرهنگی، تمندر، 1374، ص 84.
4. ـ کارشناسی امور فرهنگی و هنری، ویدئو، کارکردها و راه‌حل‌ها، ادارة کل آموزش و پرورش خراسان، 1371، ص 31.
5. ـ برای مطالعة بیشتر در این موضوع مراجعه شود به: مظلومی، رجبعلی، گامی در مسیر تربیت اسلامی کودکی تا بلوغ، تهران، نشر آفاق، 1364.
